Een lach in zware tijden

Referentiekader

Boukes doet samen met Kuipers onderzoek naar humor in corona-tijd. Ze riepen iedereen op om zoveel mogelijk grappen, memes, moppen en video’s in te sturen. Sindsdien stromen de inzendingen binnen. Echte resultaten zijn er nog niet, maar er zijn al wel patronen zichtbaar. In het begin van de corona-uitbraak gingen veel grappen in de westerse wereld specifiek over China en over het Corona-biertje.

“Voor veel mensen was het een ver-van-hun-bed-show. Het Corona-bier was de enige associatie die gemaakt werd. Daar worden dan grappen over gemaakt.” De vormen van humor over China hadden vaak ook te maken met het distantiëren van de ander: “Chinese mensen die rare dingen eten, bijvoorbeeld. Sommige van die grappen hadden ook een racistische ondertoon. Die grappen zijn nu weer een stuk minder aanwezig, omdat de hele wereld ermee te maken heeft gekregen.”

Dan komen de eigen ervaringen van burgers in het spel. De hoeveelheid grappen over toiletrollen is immens en ook grappen over thuiswerken zijn populair. Een overeenkomst tussen deze grappen? “Ze zijn allemaal vrij onschuldig. Er zijn tot nu toe weinig écht zwarte grappen. Dat kan er ook aan liggen dat mensen deze niet inzenden.” Boukes en Kuipers zien nu vooral veel luchtige vormen van humor.

Uniek onderzoek

De huidige situatie is uniek om onderzoek te doen naar humor. Nooit eerder was er sprake van een ramp die de hele wereld treft in deze omvang. Eerder onderzoek van Kuipers in tijden van crisis ging bijvoorbeeld over 9/11. Dan zie je verschil tussen grappen uit het land waarover het gaat, en de landen daarbuiten. Eén van de conclusies van dat onderzoek was dat harde humor door Amerikanen werd gebruikt, niet om om te gaan met rouw, maar om zich te verzetten tegen de toon waarover in het land over 9/11 werd gesproken.

Nu vervalt dat onderscheid. Daarom is het voor het eerst mogelijk om écht vergelijkend onderzoek te doen tussen landen en culturen. Boukes en Kuipers stelden een korte vragenlijst op voor mensen die hun grap of meme willen inzenden. De inzender wordt gevraagd om uit te leggen waar de grap over gaat en wat het humoristische component is. Deze vragenlijst is nu in 32 talen vertaald, en van 25 landen is er genoeg data binnengekomen om echt aan de slag te gaan met onderzoek. Dat gaat bijvoorbeeld om Oekraïne en Rusland, maar ook Canada en het Verenigd Koninkrijk staat in het rijtje. Voor de vertalingen hebben Boukes en Kuipers hulp ingeroepen van wetenschappers uit die landen.

Waar wordt dan precies onderzoek naar gedaan? De cultuurverschillen dus, maar ook de verschillende functies van humor. Een grap kan de spanning verlichten, sociale hiërarchie bevestigen, of juist ter discussie stellen. Humor kan een sociaal bindmiddel zijn, of juist een uitsluitingsmechanisme – wanneer een grap over ‘de ander’ gaat.

Deze situatie is ook uniek, omdat we fysiek ver van elkaar verwijderd zijn. Normaal gesproken hebben mensen de neiging samen te komen na een ramp of heftige situatie. Dat is nu in veel gevallen niet mogelijk. “Het kan een verklaring zijn waarom er juist nu zóveel memes en grappen zijn”, zegt Boukes. “We zoeken nabijheid. Een grap kan die sociale band scheppen en onderhouden, waar dat fysiek nu moeilijker is.”

Dat is ook de reden waarom Boukes aan dit onderzoek wilde meewerken. Ook hij zit noodgedwongen thuis en zag alle grappen langskomen. Al snel zag hij dat Kuipers met dit onderzoek bezig was. Zelf heeft hij als specialisatie politieke humor en satire. “Daarom vind ik het ook interessant om te onderzoeken wie precies de inzendingen maakt. Is het echt alleen user generated humor, of meer professionele humor?” Zo worden memes soms ingezet door bedrijven of overheden om met name jongeren aan te spreken, maar het overgrote merendeel van memes wordt gemaakt door mensen die het simpelweg leuk vinden om te doen.

Op dit moment staat het onderzoek nog open. Nóg meer grappen en grollen om doorheen te ploegen voor de onderzoekers dus. “We moeten straks eerst alle inzendingen ordenen. Dat wordt al een enorme klus. Gelukkig hebben veel wetenschappers van over de hele wereld aangegeven te helpen. De dataset wordt beschikbaar voor iedereen die ons geholpen heeft.”